Beskid Niski 2023

   Łemkowszczyzna
Łemkowie to nazwa grupy etnicznej zamieszkującej Beskid Niski. Początkowo sami nazywali siebie Rusinami, natomiast nazwa wzięła się od często występującego w ich mowie słowa „łem” – w znaczeniu „tylko”. Po latach używania nazwa została uznana przez nich samych i na stałe weszła do literatury popularnej i naukowej. Powstanie tej grupy etnicznej w Polsce tłumaczy się migracjami wołoskimi. Rozpoczęły się już w XII wieku wzdłuż Karpat, a ludność nadciągała głównie z terenów dzisiejszej Rumunii. Przybysze mieszali się na drodze przez tereny dzisiejszej Ukrainy z ludami ruskimi, ponieważ utożsamiali się tam wyznaniowo. Na tereny dzisiejszej Polski migracje wołoskie wkroczyły na przełomie XIII i XIV wieku. Z czasem Wołosi z pasterzy-wędrowców przekształcili się w ogromnej większości w osiadłych rolników. Ich dynamiczny rozwój widać w końcu XVI wieku, kiedy to istniała już większość wsi likwidowanych po Akcji Wisła. Na Łemkowszczyźnie mieszkańcy wsi trudnili się przede wszystkim uprawą roli i hodowlą zwierząt. Zaraz po osiedleniu się Łemków na terenie Polski, zajmowali się oni głównie pasterstwem – hodowali owce, a w mniejszym zakresie kozy i krowy. Początkowo (według sposobu wołoskiego) przemieszczali się ze stadami latem w wyższe partie gór, a zimą schodząc w doliny. Z czasem pasterstwo zanikło w Beskidzie Niskim ze względu na małą ilość terenów wysokogórskich. Obszary górskie nadawały się do działalności hodowlano-rolniczej. Uprawy stanowiły w większości zboża – żyto, owies, rośliny okopowe – rzepa, później całkowicie wyparta przez ziemniaki. Bardzo charakterystycznym elementem gospodarstw łemkowskich były drzewa owocowe sadzone przy domach.
Gospodarka Łemków w dużym stopniu opierała się na produktach leśnych – wyrąb i zwózka drewna były jednym z najpewniejszych źródeł dochodów. Bardzo opłacalne było wykonywanie wyrobów z drewna – wśród Łemków liczni byli gonciarze, łyżkarze, bednarze, a także twórcy zabawek i różnych akcesoriów gospodarczych. Wśród kobiet powszechne było przędzenie i tkactwo, ale to głównie na własne potrzeby – prawie każde gospodarstwo miało kilka owiec i małą uprawę lnu lub konopi. Łemkowszczyzna obfitowała w liczne ośrodki kamieniarskie – w okolicy znajdował się bowiem dobry piaskowiec. Wytwarzano z niego przede wszystkim brusy, osełki, kamienie młyńskie, płyty i krzyże nagrobne.
Łemkowskie zagrody były praktycznie wyłącznie jednobudynkowe. Chatę taką nazywano chyżą. Mieściła ona pod jednym dachem dom mieszkalny, a także pomieszczenia inwentarskie i gospodarcze. Nad całością znajdował się obszerny strych pełniący rolę stodoły. stawiano ze świerkowych lub jodłowych półbali, układanych konstrukcją zrębową. Drewniana konstrukcja opierała się na podmurówce wykonywanej najczęściej z kamieni spojonych gliną. często malowano ściany od zewnątrz. Szpary między balami wypełniane mchem i gliną dokładnie bielono,.
Ludność tworząca Łemkowszczyznę ze względu na swoje pochodzenie była wyznania prawosławnego. Po wydarzeniach unii brzeskiej tereny te zostały włączone pod cerkiew greckokatolicką. Wydarzenia II wojny światowej spowodowały falę przejść Łemków na prawosławie – powodem była delegalizacja kościoła grekokatolickieg. Przejście na obrządek łaciński skutkowało bardzo szybką polonizacją, toteż większość Łemków była temu przeciwna. Podział religijny wśród Łemków istnieje do dziś i w dużej mierze wiąże się z kwestią świadomości narodowej – orientacja proukraińska wiąże się z grekokatolicyzmem, zaś Łemkowie czujący przynależność do odrębnego narodu wyznają prawosławie.
   Historia narodu
Przynależność ziemi Łemkowskiej zmieniała się wraz z terytorialnymi zmianami Polski. Do wieku XIV Łemkowszczyzna należała do Księstwa Halickiego. Później, aż do 1772 r. podlegała Rzeczypospolitej. Następnie stanowiła część Galicji będącej pod panowaniem Habsburgów, by po I wojnie światowej wrócić do granic Polski. Nadal jest to terytorium podlegające różnym wpływom powodującym wewnętrzne podziały. Łemkowie znając swoje pochodzenie i zależność od kościoła wschodniego nazywali się Rusnakami (Rusinami, ludźmi Rusi). Na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się już odrębne etnicznie określenia (Rosjan, Białorusinów, Ukraińców – wcześniej mających się za jeden naród Rusi). Mieszkańcy okolic między Sanem a Popradem zmuszeni byli do utożsamienia się z którąś z tych narodowości. Najbliżej była Ukraina, jednak kultura łemkowska i ich sposób życia przystosowany do terenów górzystych różniły się diametralnie od zwyczajów mieszkańców Ukraińskich nizin. Górskie tereny uniemożliwiały częsty kontakt z sąsiadami z północy – rzymskokatolickimi Polakami oraz z Bojkami – sąsiadami ze wschodu. Najbliżsi polskim Łemkom byli bracia z południowej strony Karpat, z którymi zachowali w pewnym stopniu jedność kulturową i etniczną. Izolacja od innych kultur wytworzyła charakterystyczny konserwatyzm łemkowski – niechętne przyjmowanie wszystkich nowości, opieranie się obcym wpływom, sprzeciw dla tego co niesprawdzone, nieznane. Łemkowie są bardzo przywiązani do ojczystej mowy, wiary ojców, tradycji, zwyczajów i obrzędów.
W II połowie XIX w. zapoczątkowany został ukraiński ruch narodowy w Galicji. Doprowadził on do podjęcia przez Łemków działań literackich, oświatowych i ekonomicznych. Nie stało się to jednak zbyt szybko. Idea narodowościowa długo nie miała poparcia, co wynikało z faktu, że jej propagatorzy walczyli z łemkowskim separatyzmem i rusofilstwem. Aprobatę dawała im cerkiew grekokatolicka, która celowo osadzała na parafiach księży ukraińskich zamiast łemkowskich. Ciągłe ścieranie się tych orientacji narodowych na fatalnie odbiły się na Łemkach w czasie I wojny światowej. Władze austriackie posądzały rusofili o działalność szpiegowską i stosowały wobec nich ostre represje. W latach 1914-1918 w obozie koncentracyjnym w Thalerhofie zgładzono prawie całą łemkowską inteligencję.
W latach międzywojennych, po rozpadzie Austro – Węgier zaczęły wyodrębniać się nowe państwa. Łemkowie mieli zostać podzieleni granicą między Polską, a Słowacją. Oznaczało to izolację od reszty rodaków, a także uniemożliwiało wędrówki na sezonowe prace, czy handel na Węgrzech. Łemkowie zaczęli dążyć ku zjednoczeniu terenów przez siebie zasiedlanych. Pod koniec utworzono we Florynce Ruską Narodową Republikę Łemków. W trakcie jej kilkunastomiesięcznej działalności powołano premiera i ministrów rolnictwa, spraw wewnętrznych i zagranicznych. Działacze nie potrafili się jednak porozumieć – przywódców Republiki aresztowano (później jednak uniewinniono). Mimo poniesionej klęski Republika Łemkowska we Florynce stanowiła silny przejaw dążeń narodowościowych Łemków.
Zagłada łemkowskiej elity w Talerhoffie uciszyła tendencje rusofilskie, które zostały wyparte przez ideę proukraińską. Wciąż jednak pozostawał szeroki krąg Łemków, którym zarówno idee rosyjskiej, jak i ukraińskiej orientacji były obce. Władze polskie oficjalnie popierały stopniowe wprowadzenie do szkół języka łemkowskiego, a także wydawanie łemkowskojęzycznych podręczników i gazet. Niestety te prężne narodowe dążenia Łemków zostały przerwane wraz z wybuchem II wojny światowej. W czasie jej trwania prowadzono politykę popierania Łemków deklarujących narodowość ukraińską.
Lata powojenne dla Łemków stały się czasem największych tragedii. Przymusowe wysiedlenia rozpoczęły się w roku 1945, kiedy 60% Łemków przeniesiono na tereny radzieckiej Ukrainy. Pozostałą część zesłano w 1947 r. na ziemie poniemieckie i opustoszałe tereny Polski północnej. Oznaczało to zagładę całej krainy etnicznej, której mieszkańcy przez lata kształtowali własną świadomość narodową. Ówczesne władze planowały stworzenie jednorodnego etnicznie i kulturowo państwa, w którym nie przewidywano miejsca dla mniejszości narodowych.
Dzisiejsi Łemkowie dzielą się na tych, którzy uważają się za odrębną mniejszość narodową (głownie diaspora) oraz tych, którzy identyfikują się jako grupa etniczna narodu ukraińskiego (w przewadze mieszkają w Polsce i Ukrainie). Język łemkowski nauczany w placówkach oświatowych, a także przez Stowarzyszenie Łemków.

informacje i cytaty ze strony: www.krynica.pl